Nikodem Hagioryta rozpoczyna wstęp do Filokalii słowami „Bóg, błogosławiona Natura, ponaddoskonała Doskonałość, ponaddobry i ponadpiękny sprawczy Początek wszystkich dobrych i pięknych rzeczy, od zawsze, według swojej tearchicznej idei, wyznaczył człowieka do kontemplowania i umyślnie od początku postawił w sobie ten cel w odniesieniu do niego w czasie, w którym spodobało Mu się go tworzyć”.
Nikodem Hagioryta nazywa Boga ponadpięknym. Filokalia jest umiłowaniem piękna, ponieważ miłuje Tego, kogo stawia w centrum, czyli Boga. Pisze o tym, jak człowiek może dojść do Jego kontemplacji, jak z Nim budować bliskie więzi. Bóg jest nie tylko piękny. Jest też twórcą piękności (por. Mdr 13,3). Bez Niego nic nie jest piękne. Można zachwycać się pięknem, które spotykamy w świecie. Można uznać za bóstwo coś, co nim nie jest. Jednak to wszystko ma nas prowadzić do źródła: ogień, wiatr, powietrze chyże, gwiazdy dokoła, wodę burzliwą lub światła niebieskie uznali za bóstwa, które rządzą światem. Jeśli urzeczeni ich pięknem wzięli je za bóstwa – winni byli poznać, o ile wspanialszy jest ich Władca, stworzył je bowiem Twórca piękności (…) Bo z wielkości i piękna stworzeń poznaje się przez podobieństwo ich Stwórcę (Mdr 13,2-3.5).
Filokalię otwiera dzieło Pseudo-Antoniego Wielkiego. Pisze on, że „ćwiczenie się w najpiękniejszym życiu oraz dbałość o duszę sprawiają, że mężowie stają się dobrzy i mili Bogu, ponieważ ten, kto poszukuje Boga, znajduje Go i we wszystkim zwycięża pożądanie, o ile nie ustaje w modlitwie. Taki człowiek nie boi się demonów”. Aby więc stać się miłym Bogu, należy ćwiczyć się w najpiękniejszym życiu. Jak to zrobić?
Należy najpierw szukać Boga. Powodem szukania Boga, jest pozbycie się swojego sposobu myślenia o Bogu i wielu dróg, które mogą przysłonić Jego działanie. Chodzi więc o pozbycie się pewnych dróg, pośrednich ścieżek, które mogą przeszkadzać szukaniu Boga, a szukać takich, które są ukierunkowane bardziej bezpośrednio ku Niemu. Proces uwalania się od tych różnych środków pośrednich jest długi, bolesny i wymaga modlitwy.
Taką modlitwą może być modlitwa Jezusowa, o której mówią teksty Filokalii. Polega ona na uwalaniu się od naszych myśli, aby one nie przysłaniały nam samej obecności Boga. Im człowiek bardziej poddaje się myśleniu światowemu, sprawom doczesnym, własnym namiętnościom, to tym bardziej trudno jest o pozytywną zmianę. Dlatego Pseudo-Antoni mówi o ćwiczeniu się w dbałości o duszę i stałej modlitwie. Ona musi być stała, a nie jednorazowa czy przypadkowa.
Jeżeli nie ustajemy w modlitwie, to, zdaniem Pseudo-Antoniego, zwyciężamy we wszystkim nasze pożądania. Wynika to z tego, że modlitwa właściwie nas ukierunkowuje, pozwala zwrócić się w stronę samego Boga, bez różnych środków pośrednich. W konsekwencji prowadzi to do odnajdywania Jego. Wtedy nawet demony nie staną się straszne i człowiek nie będzie się ich obawiał, ponieważ obecność Boga będzie dla niego wystarczająca. Wtedy również odkrywa piękno świata, ale i piękno Boga. Albowiem człowiek dochodzi do przekonania, że źródłem wszelkiego piękna jest Bóg. O tym mówi Filokalia.
Rozpoczynające ją teksty sięgają starożytności. W tej epoce istniał ideał kalokagatii, czyli połączenia piękna i dobra. To, co było piękne, było zarazem dobre. Starożytnym Grekom od samych początków przyświecał ideał kalokagatii. To szlachetność, na którą składa się piękno zewnętrzne (fizyczne), ale i dobroć rozumiana jako piękno ducha (męstwo, sprawiedliwość, mądrość itp.). Kalokagathia to ideał człowieczeństwa, który głosił pochwałę tego, co piękne i dobre. Zakładał rozwój całego człowieka, czyli tego, co cielesne i duchowe. To pewien wzorzec wychowania w oparciu o cnoty, przymioty ducha, zdolności umysłowe, intelektualne, jak i sprawność ciała. Kalokagathia to ideał doskonałości moralnej i fizycznej, do której człowiek powinien dążyć. Filokalia zawiera rady, które dotyczą życia człowieka rozumianego w jego pełni, uwzględniając w nim sferę fizyczną i duchową. Taka też jest antropologia chrześcijańska. Wiąże się z harmonią i jednością całego człowieka.
Piękne życie można osiągnąć tylko wtedy, gdy zatroszczymy się o każdy aspekt ludzkiej natury. Gdy nie będziemy skupiali się tylko na jakiejś części nas, ale na całym życiu.
„Wola Boża jest zbawieniem człowieka, ponieważ jest ona dla ludzi przyczyną wszelkiego piękna i źródłem wiecznych dóbr” (Pseudo-Antoni Wielki).
Cytaty z Ojców filokalicznych pochodzą z dzieła Filokalia, tom 1. Więcej o projekcie wydania Filokalii znajdziesz na stronie filokalia.pl
Brunon Koniecko OSB – benedyktyn tyniecki. Do opactwa wstąpił w 2010 roku. Święcenia kapłańskie przyjął w 2018 r. Jest absolwentem administracji oraz teologii. W opactwie tynieckim był m.in. przeorem, podprzeorem i wychowawcą. Autor książek: Medytować to…, Nie żartujcie sobie z Bóstwa!, Modlitwa Jezusowa. Przewodnik po rekolekcjach Oddychać Imieniem, Droga Filokalii. 50-dniowe ćwiczenie duchowe
Opracowanie graficzne: Mikołaj Jastrzębski OSB
Jeśli zainteresował Cię nasz materiał, mamy dla Ciebie propozycję! Możesz otrzymywać raz w tygodniu, w sobotę o 19:00, e-mail z najnowszymi artykułami z portalu cspb.pl. Wystarczy, że zapiszesz się do naszych powiadomień poniżej...
Chcesz być na bieżąco z najnowszymi artykułami, informacjami dotyczącymi projektu "Filokalia" oraz nowościami wydawniczymi? Jeśli tak, zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej, gdzie znajdziesz formularze do zapisu na nasze newslettery.
Czytelnicy i słuchacze naszych materiałów dostępnych w księgarni internetowej, na stronie cspb.pl, kanale YouTube oraz innych platformach podcastowych mogą być zainteresowani, w jaki sposób mogą nas wesprzeć. Od jakiegoś czasu istnieje społeczność darczyńców, którzy aktywnie i regularnie wspierają nasze działania.
To jest tylko pewna propozycja, możliwość wsparcia — jeżeli uważasz, że to, co robimy, jest wartościowe i chcesz dołączyć do darczyńców, od teraz masz taką możliwość. Z góry dziękujemy za każde wsparcie!
