Umieszczony przez 11:14 Historia

Nowy typ monastycyzmu. Kim był św. Pachomiusz?

Dokumenty, które pozwalają nam poznać Pachomiusza, są trojakiego rodzaju: biografie, urocze, niemniej podejrzewane o deformację hagiograficzną; teksty normatywne, suche, lecz pozwalające uchwycić społeczne funkcjonowanie „koinonia”; piękne kazania i zagadkowe listy.

Jeszcze za życia Antoniego Pachomiusz doprowadził do rozkwitu nowy typ monastycyzmu – cenobityzm, czyli monastycyzm wspólnotowy.

Święty Pachomiusz nie tworzył cenobityzmu od podstaw, gdyż do jego zgromadzenia dołączyły się już wcześniej istniejące klasztory. Jednakże promieniowanie jego osobowości i organizacja, jaką nadał stworzonej instytucji, były u początków tego wyjątkowego doświadczenia, które w ciągu trzech generacji stanowiło żywotny model cenobityzmu. Ten wzorcowy przypadek jest trafną ilustracją definicji cenobityzmu, jaką wkrótce przyniesie Reguła Mistrza i Reguła św. Benedykta (rozdz. 1): monasteriale, militans sub regula vel abbate – „którzy żyją w klasztorze i pełnią służbę pod regułą i opatem”. Sukces koinonia, czyli zgromadzenia pachomiańskiego, wiele zawdzięcza osobowości założyciela: ascety, ojca duchownego i organizatora, oraz prawodawstwu, które stworzył, rozwijał i wprowadzał w życie, a także ludziom, których udało mu się zgromadzić wokół siebie, zwłaszcza Teodorowi i Horsiesiemu.

Dokumenty, które pozwalają nam poznać Pachomiusza, są trojakiego rodzaju: biografie, urocze, niemniej podejrzewane o deformację hagiograficzną; teksty normatywne, suche, lecz pozwalające uchwycić społeczne funkcjonowanie koinonia; piękne kazania i zagadkowe listy.

Główne fakty i daty

Pachomiusz urodził się około 292 roku w Sne (Latopolis) w Górnym Egipcie. Jego rodzice, dość zamożni wieśniacy, byli poganami. Nauczył się czytać w języku koptyjskim i być może także pisać. Później uczył się trochę języka greckiego. Wciągnięty w 312 roku siłą do wojska w czasie kampanii Maksymina Dai przeciwko Licyniuszowi, doświadczył miłosierdzia chrześcijan z Teb, które okazywali oni uwięzionym rekrutom, i postanowił zostać chrześcijaninem. Uwolniony w Antinoe w Środkowym Egipcie, popłynął z biegiem rzeki i osiadł najpierw w wiosce Szeneset, gdzie przyjął chrzest (ok. 313 r.). Potem został uczniem pustelnika Palamona i w szkole tej nauczył się surowej ascezy. Około 323 roku osiedlił się w pustynnej wiosce Tabennisi, gdzie dołączyli do niego okoliczni wieśniacy, których jednak musiał przepędzić z powodu ich niezdyscyplinowania. Z całego Egiptu napływali już inni kandydaci. Po zakończeniu wstępnej formacji zaczął około 324 roku nadawać ramy organizacyjne tej wspólnocie. Pobudował również nie opodal klasztor dla swej siostry Marii.

Około 328 roku przybył do niego młody Teodor, wówczas mający 13–14 lat. Teodor pochodził ze znakomitej rodziny z Sne i był już członkiem wspólnoty ascetów w okolicach tego miasta. Został wkrótce pomocnikiem Pachomiusza w duchowym kierowaniu braćmi. W latach 329–340, w dwóch etapach, Pachomiusz założył w północno-zachodniej części wielkiej delty Nilu klasztory w Phbow, Tse, Szmin, Tsmine, a następnie w Phnoum na południu. Istniejące już wspólnoty z Szeneset, Thmouszons i Thbew poprosiły o przyłączenie do jego zgromadzenia. Przełożony z Thbew, Petroniusz, został później następcą Pachomiusza. Pachomiusz reorganizował kolejno te klasztory i potem często je wizytował.

W roku 336–337 Pachomiusz osiadł w wielkim klasztorze w Phbow, a Teodora ustanowił przełożonym w Tabennisi. Brat Teodora, Pafnucy, został głównym zarządcą wszystkich monasterów. W czasie jakiejś choroby Pachomiusza Teodor przyrzekł pozostałym przełożonym, że będzie następcą Pachomiusza, gdyby ten umarł. Założyciel dowiedział się o tym i pozbawił Teodora wszystkich jego funkcji; ten ostatni musiał przez dwa lata odbywać pokutę. W 345 roku synod obradujący w Sna zwrócił się do Pachomiusza z zapytaniem o jego wizje. Założyciel zmarł 9 maja 346 roku, padłszy ofiarą epidemii dżumy. Uprzednio wyznaczył Petroniusza na swego następcę. Ten z kolei zmarł 21 lipca, mianując następcą Horsiesiego, człowieka dobrego, lecz nazbyt cichego. Horsiesi nie potrafił stawić czoła rebelii wielu klasztorów i wkrótce ustąpił ze stanowiska, powołując na następcę Teodora, który jednak uważał siebie tylko za jego koadiutora. W roku 360 wódz Artemiusz bezskutecznie przeszukiwał Phbow, aby ująć arcybiskupa Atanazego. Teodor zmarł 27 kwietnia 368 roku, nękany niepokojem w związku z bogaceniem się klasztorów. Horsiesi stanął wówczas na czele zgromadzenia; zmarł po 387 roku.

Następcą Horsiesiego został Besarion. Gdy on był przełożonym generalnym, wybuchł bunt pod przewodnictwem Wiktora. Proroctwa z Karour oraz przypisywane Pachomiuszowi (SBo 66; 103) i Horsiesiemu mówią o chyleniu się zgromadzenia ku upadkowi. Miejsce Besariona zajął Wiktor, który zbudował wielką bazylikę Świętego Pachomiusza w Phbow. Według na wpół legendarnego opowiadania miał też uczestniczyć w soborze w Efezie (431 r.). Później klasztory pachomiańskie bardzo ucierpiały w czasie podbojów arabskich, zwłaszcza ze strony kalifa Al Hakima, który wstąpił na tron w 996 roku .

W latach 391–392 arcybiskup Teofil z Aleksandrii założył na miejscu świątyni Serapisa, którą kazał zburzyć, klasztor Metanoia w Kanopos, na wschód od delty Nilu. W 404 roku, na prośbę mnichów łacińskich z tego klasztoru, św. Hieronim przetłumaczył w Betlejem Regułę, 11 listów Pachomiusza i Teodora oraz Księgę Horsiesiego, zapewniając w ten sposób eksperymentowi pachomiańskiemu znaczny rozgłos na Zachodzie. Natomiast na Wschodzie popularność założyciela cenobityzmu zapewniły przede wszystkim Żywoty greckie i Opowiadania dla Lausosa (Historia Lausiaca) Palladiusza.

Do ruchu pachomiańskiego dołącza się również „Biały Klasztor” z Atripe, który rozsławił Szenute, urodzony 24 czerwca 334 lub 335 roku (najwcześniej), mnich od 343 lub 344 roku (najpóźniej w 371 r.), przełożony najpóźniej od roku 388, zmarły 1 lipca 452 roku, w wieku około 118 lat.

Najlepiej udokumentowane pozostałości archeologiczne fundacji pachomiańskich – to ruiny wielkiej bazyliki Świętego Pachomiusza w Faw alKibli (Phbow), zbudowanej w V wieku. Oglądał ją w roku 1939 L.-Th. Lefort, a jej kolumny były jeszcze widoczne w 1985 roku.


Fragment wstępu do publikacji Pachomiana Latina


Vincent Desprez OSB ur. 1937, studia świeckie w Paryżu, filozoficzne w Solesmes, teologiczne w Sant Anselmo w Rzymie, święcenia kapłańskie w 1971 roku. Wykładowca historii monastycymu starożytnego i Ojców greckich w Opactwie Ligugé. Redaktor Lettre de Ligugé. Autor publikacji Początki monastycyzmu.


Fot. Marcin Marecik / Na zdjęciu: fragment fresku z kapitularza gotyckiego w Opactwie Benedyktynów w Tyńcu

(Visited 570 times, 1 visits today)


Jeśli zainteresował Cię nasz materiał, mamy dla Ciebie propozycję! Możesz otrzymywać raz w tygodniu, w sobotę o 19:00, e-mail z najnowszymi artykułami z portalu cspb.pl. Wystarczy, że zapiszesz się do naszych powiadomień poniżej...

Chcesz być na bieżąco z najnowszymi artykułami, informacjami dotyczącymi projektu "Filokalia" oraz nowościami wydawniczymi? Jeśli tak, zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej, gdzie znajdziesz formularze do zapisu na nasze newslettery.

Czytelnicy i słuchacze naszych materiałów dostępnych w księgarni internetowej, na stronie cspb.pl, kanale YouTube oraz innych platformach podcastowych mogą być zainteresowani, w jaki sposób mogą nas wesprzeć. Od jakiegoś czasu istnieje społeczność darczyńców, którzy aktywnie i regularnie wspierają nasze działania.

To jest tylko pewna propozycja, możliwość wsparcia — jeżeli uważasz, że to, co robimy, jest wartościowe i chcesz dołączyć do darczyńców, od teraz masz taką możliwość. Z góry dziękujemy za każde wsparcie!

Zamknij