Dzieło Filokalia ma w oryginale o wiele dłuższą nazwę: Filokalia świętych Ojców neptyckich, ułożona z pism świętych i teoforycznych Ojców, w której przez duchową filozofię działania i kontemplacji umysł zostaje oczyszczony, oświecony i udoskonalony.
Jest to wybór z różnych pism teologów chrześcijańskich. Tytuł nam podpowiada, o jakich autorów chodzi – o Ojców neptyckich i teoforycznych. Kim oni byli? Najpierw spójrzmy na samo słowo „ojciec”. Jest bardzo istotne.
W podstawowym znaczeniu ojciec oznacza osobę, która ma dzieci, a więc przekazała życie. Ojciec jest tym, który płodzi, przekazuje geny, kształtuje i wychowuje. Rodzice przekazują nie tylko naturę. Przekazanie życia to również przekazanie świata wartości. Jeśli w literaturze chrześcijańskiej spotykamy się ze słowem „Ojcowie”, może ono oznaczać różne kategorie osób. Zazwyczaj autorzy precyzują, o kogo chodzi, najczęściej są to Ojcowie Kościoła. Mamy jednak także Ojców apostolskich czy pustyni. Autorzy, którzy znaleźli się w Filokalii, też są nazywani Ojcami. Tak o nich mówi Nikodem Hagioryta we wstępie do dzieła. Ze względu na tytuł wyboru fragmentów możemy ich nazwać Ojcami filokalicznymi. Większość z nich była mnichami. Dzisiaj także o zakonnikach i mnichach mówi się „ojcowie”.
W Objawieniu chrześcijańskim Bóg przedstawia się jako Ojciec człowieka i ludu wybranego. Ojcostwo Boga jest źródłem wszelkiego ojcostwa na ziemi. Bóg jest źródłem wszelkiego życia, a przez to także ojcostwa. Boże ojcostwo jest także wzorem wszelkiego innego. Pan Jezus często odwoływał się do swojej relacji z Ojcem, aby dawać przykład ludziom, jak mają żyć i postępować. Zwracał się do Niego tytułem „Abba”, co znaczy „Tatusiu” (zob. Mk 14,36). Święty Paweł zaznacza, że tym słowem mogą zwracać się do Boga również chrześcijanie (por. Rz 8,5; Ga 4,6). Zarazem wskazuje na bardzo ważną rzecz: Choćbyście mieli bowiem dziesiątki tysięcy wychowawców w Chrystusie, nie macie wielu ojców; ja to właśnie przez Ewangelię zrodziłem was w Chrystusie Jezusie (1 Kor 4,15). Apostoł mówi o sobie, że zrodził Koryntian do wiary. W tym przypadku możemy mówić o ojcostwie duchowym, gdyż św. Paweł zrodził innych do wiary. Jej nauczycielami w starożytnym Kościele byli przede wszystkim biskupi. Im zaczęto nadawać tytuł „ojców”. Z biegiem czasu przyjęło się stosowanie tego określenia do wszystkich, którzy wyróżniali się wiedzą teologiczną, byli świadkami tradycji i wyjaśniali prawdy wiary.
Możemy zatem powiedzieć, że Ojcowie filokaliczni są tymi, którzy nas zrodzili – zrodzili do wiary. Stąd tak ważna jest ich rola w chrześcijaństwie. Oczywiście rola każdego z nich jest inna, jak również wkład, jaki wnieśli w rozwój chrześcijaństwa. Najwięcej zawdzięczamy Ojcom Kościoła. Jednak ci filokaliczni również mogą nam pomóc wzrastać w wierze i w rozwoju duchowym. Warto uczyć się od nich i zgłębiać ich naukę, która czerpie z nauczania Ojców Kościoła.
Na różnych Ojców powołują się pisarze, którzy pojawili się w Filokalii. Czyni to chociażby św. Jan Kasjan: „Wszyscy nasi ojcowie, (…) jednomyślnie przekazali, że nie inaczej można dotrzeć do doskonałości w cnocie, jak tylko przez pokorę. Pokora zrodziła się, aby rozwinąć się z wiary, bojaźni Bożej, łagodności i doskonałego ubóstwa, przez które osiąga się także doskonałą miłość, dzięki łasce i umiłowaniu człowieka przez Pana naszego Jezusa Chrystusa, któremu chwała na wieki. Amen”.
Mając już wyjaśnione pojęcie „ojca”, możemy przejść do ojców wymienionych w tytule Filokalii.
Kim są Ojcowie neptyccy?
Przymiotnik „neptycki” jest bardzo intrygujący. Może znaczyć: trzeźwy, czuwający albo żyjący trzeźwo, bez ulegania „upojeniu” złem. Wyrażenie pochodzi od greckiego nepsis, które oznacza dosłownie „trzeźwość”, a przenośnie: czujność, wrażliwość na Boże działanie oraz unikanie zła. Ojcowie neptyccy zatem to ci, którzy uczą, w jaki sposób osiągnąć stan wewnętrznej trzeźwości, czujności. Zachętą były dla nich słowa Pana Jezusa: Czuwajcie i módlcie się, abyście nie ulegli pokusie (Mk 14,38) oraz św. Piotra: Bądźcie trzeźwi! Czuwajcie! Przeciwnik wasz, diabeł, jak lew ryczący krąży, szukając kogo pożreć (1 P 5,8). Owa trzeźwość ma sprawić, że nie ulegniemy grzechowi i wytrwamy przy Panu. Tę umiejętność nazywano także strażą serca lub uważnością. Czuwać ma się nad tym, aby świadomie na co dzień żyć w obecności Boga. Bez trzeźwości trudno o modlitwę i prowadzenie życia duchowego.
Kim są Ojcowie teoforyczni?
Termin theoforos oznacza „noszący Boga”. Zatem Ojcami teoforycznymi możemy nazwać tych, którzy nieśli Boga innym, ponieważ żyli Nim na co dzień, przekazywali innym naukę o Nim, wskazywali na Niego jako na ostateczne źródło. Oni, dzięki swojej nauce, przybliżają nam Boga.
Wszystkich Ojców, którzy pojawili się w Filokalii, możemy nazwać teoforycznymi. Każdy z nich jest autorytetem w życiu duchowym. Od każdego z nich możemy się uczyć wiary. Ich teksty są prawdziwym skarbem, który nie jest jeszcze do końca zbadany i poznany.
Cała Filokalia przynosi nam Boga i przybliża nas do Niego. To dzieło, które ma pomagać w modlitwie, w relacji z Bogiem, w rozwoju duchowym. Ojcowie neptyccy i teoforyczni ukazują i wyjaśniają Bożą naukę. Mówią, jaką drogą iść do Boga. Przestrzegają przed tym, co od Niego oddala. To solidna wiedza na Jego temat. To swoista encyklopedia życia duchowego. Czerpmy z jej skarbów!
Cytaty z Ojców filokalicznych pochodzą z dzieła Filokalia, tom 1. Więcej o projekcie wydania Filokalii znajdziesz na stronie filokalia.pl
Brunon Koniecko OSB – benedyktyn tyniecki. Do opactwa wstąpił w 2010 roku. Święcenia kapłańskie przyjął w 2018 r. Jest absolwentem administracji oraz teologii. W opactwie tynieckim był m.in. przeorem, podprzeorem i wychowawcą. Autor książek: Medytować to…, Nie żartujcie sobie z Bóstwa!, Modlitwa Jezusowa. Przewodnik po rekolekcjach Oddychać Imieniem, Droga Filokalii. 50-dniowe ćwiczenie duchowe
Opracowanie graficzne: Mikołaj Jastrzębski OSB
Jeśli zainteresował Cię nasz materiał, mamy dla Ciebie propozycję! Możesz otrzymywać raz w tygodniu, w sobotę o 19:00, e-mail z najnowszymi artykułami z portalu cspb.pl. Wystarczy, że zapiszesz się do naszych powiadomień poniżej...
Chcesz być na bieżąco z najnowszymi artykułami, informacjami dotyczącymi projektu "Filokalia" oraz nowościami wydawniczymi? Jeśli tak, zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej, gdzie znajdziesz formularze do zapisu na nasze newslettery.
Czytelnicy i słuchacze naszych materiałów dostępnych w księgarni internetowej, na stronie cspb.pl, kanale YouTube oraz innych platformach podcastowych mogą być zainteresowani, w jaki sposób mogą nas wesprzeć. Od jakiegoś czasu istnieje społeczność darczyńców, którzy aktywnie i regularnie wspierają nasze działania.
To jest tylko pewna propozycja, możliwość wsparcia — jeżeli uważasz, że to, co robimy, jest wartościowe i chcesz dołączyć do darczyńców, od teraz masz taką możliwość. Z góry dziękujemy za każde wsparcie!
