Nieuki i ignoranci uznają nauki za coś śmiesznego i nie chcą ich słuchać, ponieważ dowodzi im się wtedy ich nieuctwa, podczas gdy oni chcą, aby wszyscy byli podobni do nich. W ten sam sposób ci, którzy żyją bezwstydnie i tak też postępują, starają się, aby wszyscy byli od nich gorsi, uważając, że dzięki mnogości złych łowią nienaganność dla siebie.
— Pseudo-Antoni Wielki, fragment dzieła Filokalia, tom 1
Pseudo-Antoni Wielki ukazuje mechanizmy psychologiczne i społeczne, które rządzą ludzkimi postawami wobec wiedzy i moralności. Nieuki i ignoranci odrzucają naukę, ponieważ ujawnia ich brak kompetencji, a rozwiąźli i niegodziwi usiłują otoczyć się jeszcze gorszymi od siebie, aby własne występki wydawały się mniej rażące. To krótkie, lecz celne spostrzeżenie odsłania prawdy, które wciąż pozostają aktualne – zarówno w kontekście osobistego rozwoju duchowego, jak i społecznej dynamiki moralności.
Odmowa nauki jako ucieczka przed prawdą
Ignorancja nie jest jedynie brakiem wiedzy, lecz często wyborem podyktowanym lękiem przed konfrontacją z własnymi brakami. Człowiek, który wie, że jego wiedza jest ograniczona, może dążyć do jej poszerzenia lub zbudować mechanizm obronny, który pozwoli mu uniknąć tej konfrontacji. Odrzucenie nauki jest jednym z takich mechanizmów.
Pseudo-Antoni Wielki dostrzega jeszcze jedną, subtelną warstwę tego zjawiska – ignoranci chcą, aby wszyscy byli podobni do nich. Nie chodzi tu tylko o unikanie zawstydzenia, lecz także o stworzenie rzeczywistości, w której niewiedza staje się normą. W takiej rzeczywistości nikt nie może zostać osądzony za brak wiedzy, ponieważ wszyscy są jednakowo nieświadomi. Jest to strategia usprawiedliwiania własnej stagnacji i unikania odpowiedzialności za własny rozwój.
Zło i jego mechanizmy usprawiedliwiania
Podobny mechanizm działa w sferze moralnej. Ludzie postępujący niegodziwie nie tylko nie chcą się zmieniać, ale aktywnie dążą do tego, by inni byli jeszcze gorsi. Jest to próba relatywizowania zła – jeśli wszyscy są występni, to nikt nie jest naprawdę winny. W ten sposób zło nie jest już czymś absolutnym, lecz jedynie jednym z wielu stanów moralnych, który można porównać z innymi i uznać za mniej rażący.
Ten mechanizm obronny funkcjonuje na poziomie indywidualnym i społecznym. Na poziomie jednostkowym przejawia się w usprawiedliwianiu własnych przewin – „wszyscy tak robią”, „świat taki jest”, „nie można być doskonałym”. Na poziomie społecznym zło nie tylko się rozprzestrzenia, ale zyskuje własną dynamikę – jeśli wszyscy wokół działają niemoralnie, człowiek czuje się zwolniony z obowiązku dążenia do doskonałości. Pseudo-Antoni Wielki wskazuje, że to swoista strategia samooszukiwania się: poprzez mnożenie grzeszników zło staje się mniej widoczne i mniej obciążające sumienie.
Droga wyjścia – postawa świadomego oporu
Czy można wyrwać się z tego błędnego koła ignorancji i zepsucia? Pseudo-Antoni Wielki nie oferuje prostych odpowiedzi, ale jego spostrzeżenia prowadzą do kluczowego wniosku – jedynie jednostka świadoma i zdolna do samooceny może przełamać ten mechanizm. Należy mieć odwagę przyjąć wiedzę, nawet jeśli obnaża ona nasze braki. Należy też żyć moralnie, nawet jeśli świat wokół nas wybiera łatwiejszą drogę kompromisu.
Świadoma postawa oporu wobec tych tendencji wymaga odwagi, ale także pokory – przyznania się do własnej niewiedzy i gotowości do zmiany. Ostatecznie, to nie liczba ignorantów czy grzeszników wokół nas decyduje o naszym losie, lecz nasza osobista decyzja, by pozostać wiernym prawdzie.
Opracowanie graficzne: Mikołaj Jastrzębski OSB
Jeśli zainteresował Cię nasz materiał, mamy dla Ciebie propozycję! Możesz otrzymywać raz w tygodniu, w sobotę o 19:00, e-mail z najnowszymi artykułami z portalu cspb.pl. Wystarczy, że zapiszesz się do naszych powiadomień poniżej...
Chcesz być na bieżąco z najnowszymi artykułami, informacjami dotyczącymi projektu "Filokalia" oraz nowościami wydawniczymi? Jeśli tak, zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej, gdzie znajdziesz formularze do zapisu na nasze newslettery.
Czytelnicy i słuchacze naszych materiałów dostępnych w księgarni internetowej, na stronie cspb.pl, kanale YouTube oraz innych platformach podcastowych mogą być zainteresowani, w jaki sposób mogą nas wesprzeć. Od jakiegoś czasu istnieje społeczność darczyńców, którzy aktywnie i regularnie wspierają nasze działania.
To jest tylko pewna propozycja, możliwość wsparcia — jeżeli uważasz, że to, co robimy, jest wartościowe i chcesz dołączyć do darczyńców, od teraz masz taką możliwość. Z góry dziękujemy za każde wsparcie!
