Zbłąkany umysł ratują: lektura Pisma, nocne czuwanie i modlitwa. Rozpłomienione pożądanie gaszą głód, trud i anachoreza. Wzburzoną gwałtowność poskramiają psalmodia, cierpliwość i miłosierdzie. Albowiem to, co jest nieumiarkowane i nie w porę, jest krótkotrwałe i raczej szkodzi, niż pomaga.
— Ewagriusz z Pontu, fragment dzieła Filokalia, tom 1
Ewagriusz z Pontu, jeden z najwybitniejszych nauczycieli duchowości, widział człowieka jako istotę złożoną z trzech sfer – rozumnej, pożądliwej i popędliwej. Każda z nich może ulec zniekształceniu, jeśli zostanie pozbawiona porządku i wewnętrznej dyscypliny. W krótkim, lecz niezwykle bogatym fragmencie z Filokalii autor wskazuje potrójny sposób uzdrawiania duszy. Pisze: „Zbłąkany umysł ratują: lektura Pisma, nocne czuwanie i modlitwa. Rozpłomienione pożądanie gaszą głód, trud i anachoreza. Wzburzoną gwałtowność poskramiają psalmodia, cierpliwość i miłosierdzie”. To nie jest zwykły katalog praktyk ascetycznych, lecz mapa prowadząca do przywrócenia duchowej równowagi.
Trzy rany i trzy lekarstwa
Ewagriusz widzi umysł jako centrum duchowego życia. Kiedy się „zbłąka”, czyli utraci wewnętrzną jedność, potrzebuje pokarmu, który przywróci mu skupienie – lekturę Pisma, modlitwę i czuwanie. Słowo Boże oczyszcza myśl, czuwanie uczy czujności wobec siebie, a modlitwa przywraca właściwy kierunek pragnieniom ducha. Dla Ewagriusza modlitwa jest nie tyle słowem wypowiadanym, ile stanem obecności – prostym trwaniem umysłu przy Bogu.
Pożądliwość, drugi wymiar ludzkiej natury, jest z natury dobra, bo ukierunkowuje człowieka na pragnienie dobra, piękna i Boga. Jednak gdy „rozpłomieni się” w stronę rzeczy doczesnych, staje się źródłem namiętności. Ewagriusz zaleca jej oczyszczenie przez głód, trud i anachorezę – czyli życie w odosobnieniu. Głód to nie tylko post, lecz świadome ograniczenie, które uwrażliwia serce na to, co istotne. Trud przypomina, że duchowy wzrost wymaga wysiłku. A anachoreza – odejście od zgiełku – jest przestrzenią, w której człowiek może usłyszeć własne wnętrze.
Z kolei popędliwość – gwałtowność, trzeci składnik duszy, zostaje uspokojona dzięki psalmodii, cierpliwości i miłosierdziu. Śpiew psalmów wprowadza rytm i ład, cierpliwość – zdolność znoszenia niedoskonałości siebie i innych, a miłosierdzie – łagodzi surowość serca. Tak oto duchowa walka nie polega na tłumieniu emocji, lecz na ich przemienianiu.
Mądrość odpowiedniej miary
Zwieńczeniem tej duchowej terapii jest zdanie: „To, co jest nieumiarkowane i nie w porę, jest krótkotrwałe i raczej szkodzi, niż pomaga”. Ewagriusz przypomina tu o fundamentalnym prawie życia duchowego – o cnocie umiaru. Nawet dobre praktyki, jeśli są wykonywane z przesadą, stają się ciężarem i prowadzą do zniechęcenia. To ostrzeżenie przed skrajnościami, które niszczą wewnętrzny pokój. Duchowy wzrost nie dokonuje się w porywach, lecz w cierpliwym rytmie codzienności, gdzie wszystko ma swój czas i miarę.
W stronę harmonii
W nauce Ewagriusza z Pontu nie chodzi o doskonałość rozumianą jako stan bezbłędności, lecz o harmonię między tym, co rozumne, pożądliwe i gwałtowne. Każda z tych sfer ma swoje miejsce w człowieku i dopiero wtedy, gdy zostaną zrównoważone, rodzi się prawdziwy pokój serca. W tym sensie jego nauka jest nie tylko duchową mądrością pustyni, ale również głęboko aktualną propozycją dla współczesnego człowieka, który – w świecie nadmiaru, pośpiechu i napięcia – potrzebuje na nowo odkryć miarę we wszystkim, co czyni.
Opracowanie graficzne: Mikołaj Jastrzębski OSB
Jeśli zainteresował Cię nasz materiał, mamy dla Ciebie propozycję! Możesz otrzymywać raz w tygodniu, w sobotę o 19:00, e-mail z najnowszymi artykułami z portalu cspb.pl. Wystarczy, że zapiszesz się do naszych powiadomień poniżej...
Chcesz być na bieżąco z najnowszymi artykułami, informacjami dotyczącymi projektu "Filokalia" oraz nowościami wydawniczymi? Jeśli tak, zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej, gdzie znajdziesz formularze do zapisu na nasze newslettery.
Czytelnicy i słuchacze naszych materiałów dostępnych w księgarni internetowej, na stronie cspb.pl, kanale YouTube oraz innych platformach podcastowych mogą być zainteresowani, w jaki sposób mogą nas wesprzeć. Od jakiegoś czasu istnieje społeczność darczyńców, którzy aktywnie i regularnie wspierają nasze działania.
To jest tylko pewna propozycja, możliwość wsparcia — jeżeli uważasz, że to, co robimy, jest wartościowe i chcesz dołączyć do darczyńców, od teraz masz taką możliwość. Z góry dziękujemy za każde wsparcie!
