Filokalia nie jest łatwym dziełem… To nie tylko zbiór tekstów z duchowości chrześcijańskiej. To nie tylko teksty duchowe.
Filokalia zawiera w sobie pewną filozofię… O jaką filozofię chodzi? Podpowiedzi udziela nam sam tytuł dzieła. Jego pełna nazwa brzmi: Filokalia świętych Ojców neptyckich, ułożona z pism świętych i teoforycznych Ojców, w której przez duchową filozofię działania i kontemplacji, umysł zostaje oczyszczony, oświecony i udoskonalony.
W tytule dzieła pojawia się słowo „filozofia”. Pojęcie to dosłownie oznacza umiłowanie mądrości. Nazwa pochodzi od słów greckich: φῐλέω (fileo) – kochać oraz σοφία (sofia) – mądrość. Filokalia to umiłowanie piękna. Możemy dodać, że to także umiłowanie mądrości, w tym znaczeniu, że miłuje to, co mądre w oczach Bożych. Teksty, które do niej należą, ukazują mądrość wynikającą z Bożego Objawienia. Możemy w nich znaleźć naukę odnoszącą do tego, w jaki sposób żyć mądrze, a więc podejmować mądre decyzje. To zaś, co mądre, jest zarazem piękne.
Warto zauważyć, że w tytule pojawia się przymiotnik dookreślający filozofię. Ma ona być duchowa i dotyczyć działania oraz kontemplacji. Duchowa filozofia oznacza ukierunkowanie na duchową sferę życia człowieka. To pytanie o sens jego istnienia, o sens różnych działań, o cel podejmowanych uczynków. To także pytanie o wiarę człowieka, o jej jakość.
Dlaczego przymiotnik „duchowy” jest ważny? Ponieważ nie chodzi o filozofię w znaczeniu przedmiotu akademickiego. Nikodem Hagioryta we wstępie do Filokalii mówi: „Duch czyni mądrymi Ojców, pełnych Bożej mądrości, i dla całkowitej trzeźwości, dla uważności we wszystkim, dla strzeżenia umysłu odkrywa im sposób na ponowne odnalezienie łaski, ponieważ jest On prawdziwie zdumiewający i w najwyższym stopniu pełen wiedzy”. Filokalia to duchowa książka ucząca duchowej mądrości.
Droga do duchowej filozofii, czyli do takiego właśnie umiłowania mądrości, jest długa i niełatwa. Pseudo-Antoni wskazuje, że „nie sposób stać się mężem dobrym i mądrym w krótkim czasie, ale osiąga się to mozolną medytacją, odpowiednim sposobem życia, doświadczeniem, nakładem czasu, ćwiczeniem i pragnieniem dobrych czynów”.
Początków filozofii należy prawdopodobnie szukać w starożytnej Grecji. Od tego czasu, ta dziedzina nieustannie się rozwija. To pewna refleksja nad światem, człowiekiem, istnieniem. To próba rozwiązania problemów życiowych. To formułowanie pewnych idei, doktryn, także politycznych.
Dla Ojców filokalicznych filozofowanie to prowadzenie życia polegającego na umiłowaniu mądrości. Jest ona jednym z darów Ducha Świętego (por. 1 Kor 12,8). Pochodzi więc od Boga (Syr 1,1: Cała mądrość od Boga pochodzi, jest z Nim na wieki.). Umiłowanie mądrości to ostatecznie umiłowanie Chrystusa, ponieważ to On jest mądrością od Ojca (zob. 1 Kor 1,24.30.). Dlatego św. Nil z Ankyry mówi: „Wielu Hellenów i niemało Judejczyków zabrało się do filozofowania, ale jedynymi, którzy zabiegali o prawdziwą mądrość, są uczniowie Chrystusa. Jedynie oni mieli za nauczycielkę Mądrość pokazującą czynem właściwy dla tego zajęcia sposób postępowania”. Zatem św. Nil uważa, że prawdziwymi mędrcami i filozofami są uczniowie Chrystusa. Przyczyną jest posiadanie właściwego Nauczyciela. Jest Nim sam Chrystus, jako prawdziwa Mądrość. Konsekwencją tego przekonania jest zalecenie: „Jeśli chcesz modlić się w sposób godny pochwały, w tej właśnie chwili zaprzyj się siebie i znosząc bardzo wiele strasznych rzeczy, filozofuj o modlitwie”. Nie chodzi tu o namysł filozoficzny, ale raczej o sposób życia polegający na umiłowaniu mądrości.
Ojcowie filokaliczni to mnisi, którzy pisali często do mnichów i dla mnichów. Teksty filokaliczne mają pomóc w prowadzeniu dobrego życia mniszego, ale również są pomocą w każdym rodzaju życia chrześcijańskiego. Jest rzeczą interesującą, że życie mnisze w starożytności bywało określane jako życie filozoficzne. Dla Nila z Ankyry to Chrystus jest prawdziwą Mądrością i prawdziwym Filozofem. Według niego, to On „jedyny pokazał czynem i słowem prawdziwą Filozofię. To On pierwszy utorował jej drogę swoim życiem, pokazawszy czysty sposób postępowania, wynosząc zawsze duszę ponad ciało namiętności, a w końcu wzgardziwszy także i nią, gdy zrządzone przez Niego zbawienie ludzi wymagało śmierci. Przez to właśnie nauczał, że trzeba, aby ten, kto decyduje się filozofować w prawidłowy sposób, wyrzekł się wszystkich rozkoszy życia”. Zatem prawdziwe filozofowanie związane jest z pewną ascezą.
Jeśli filozofia jest umiłowaniem mądrości, to ta druga stanowi nie lada wyzwanie. Jak ją zdobyć? Odpowiedzią jest sam Chrystus, jako jedyna Mądrość. Ciekawej nauki udziela także św. Marek Asceta: „Mądrość to nie tylko wiedza o prawdzie na podstawie naturalnego wnioskowania, lecz także znoszenie niegodziwości krzywdzicieli jako własnej. Albowiem ci, którzy pozostawali przy tej pierwszej, wzbili się w pychę, a ci, którzy sięgnęli po tę drugą, zdobyli pokorę”.
Cytaty z Ojców filokalicznych pochodzą z dzieła Filokalia, tom 1. Więcej o projekcie wydania Filokalii znajdziesz na stronie filokalia.pl
Brunon Koniecko OSB – benedyktyn tyniecki. Do opactwa wstąpił w 2010 roku. Święcenia kapłańskie przyjął w 2018 r. Jest absolwentem administracji oraz teologii. W opactwie tynieckim był m.in. przeorem, podprzeorem i wychowawcą. Autor książek: Medytować to…, Nie żartujcie sobie z Bóstwa!, Modlitwa Jezusowa. Przewodnik po rekolekcjach Oddychać Imieniem, Droga Filokalii. 50-dniowe ćwiczenie duchowe
Opracowanie graficzne: Mikołaj Jastrzębski OSB
Jeśli zainteresował Cię nasz materiał, mamy dla Ciebie propozycję! Możesz otrzymywać raz w tygodniu, w sobotę o 19:00, e-mail z najnowszymi artykułami z portalu cspb.pl. Wystarczy, że zapiszesz się do naszych powiadomień poniżej...
Chcesz być na bieżąco z najnowszymi artykułami, informacjami dotyczącymi projektu "Filokalia" oraz nowościami wydawniczymi? Jeśli tak, zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej, gdzie znajdziesz formularze do zapisu na nasze newslettery.
Czytelnicy i słuchacze naszych materiałów dostępnych w księgarni internetowej, na stronie cspb.pl, kanale YouTube oraz innych platformach podcastowych mogą być zainteresowani, w jaki sposób mogą nas wesprzeć. Od jakiegoś czasu istnieje społeczność darczyńców, którzy aktywnie i regularnie wspierają nasze działania.
To jest tylko pewna propozycja, możliwość wsparcia — jeżeli uważasz, że to, co robimy, jest wartościowe i chcesz dołączyć do darczyńców, od teraz masz taką możliwość. Z góry dziękujemy za każde wsparcie!
