Do chorału trzeba było mieć mocną głowę! Tak, zdolność czytania i pisania nie była wymagana, a jedynie dobra pamięć, mieszcząca cały repertuar. A dzisiaj nawet drobni mnisi z opactwa św. Piotra w Solesmes do modlitwy śpiewem potrzebują 7 ksiąg: Graduał, 5 tomów Antyfonarzy i księgę na procesje – łącznie 3418 stron! Dzielimy je ze względu na zastosowanie: zebrane w Graduale służą nam podczas Mszy św, te z Antyfonarza do modlitwy podczas Liturgii Godzin. W śpiewach Mszy św. Możemy dodatkowo wyróżnić części stałe i zmienne. Krótko o każdej z tych form.
Części zmienne – każda niedziela, uroczystość, święto i wspomnienie posiadają śpiewy dopasowane do czytań mszalnych i scen z życia świętego.
- Introit – Antyfona na wejście, powtarzana przez scholę jak refren, gdzie jako zwrotki wplatane są kolejne wersety psalmu, odpowiedniego do danej antyfony. Podobnie wykonywane jest Communio. Śpiew prosty, łatwo wpada w ucho a to bardzo dobrze bo posiada on duże znaczenie: jednoczy głosy i serca wspólnoty oraz wprowadza w tajemnicę dnia, często nawet cała Msza św. bierze swoją nazwę od tego śpiewu, znamy np. niedzielę Gaudete i Lætare.
- Graduał – Śpiewany w miejscu dzisiejszego Psalmu responsoryjnego. Daje czas na oddech i medytację nad usłyszanym słowem. Początkowo prosty i wykonywany na sposób responsoryjny, z czasem przyjął formę bardzo ozdobną. Jego nazwa wywodzi się stąd, że był wykonywany na podeście lub stopniu (gradus) przy ambonie.
- Alleluja – Jest rodzajem wprowadzenia do ewangelii. Dostraja nasze umysły akcentując najważniejsze słowa, które za chwilę będą odczytane. Każda, a szczególnie ostatnia sylaba otrzymuje mocno ozdobną formę melodii, zwaną jubilacją (iubilo – radośnie wykrzykiwać) i w ten sposób dostrajając i wznosząc nasze serca by współbrzmiały ze śpiewanym alleluja (chwalmy Pana).
- Tractus – Śpiewany podczas wielkiego postu w miejscu alleluja. Lekko ozdobny ale bez refrenu. W 1 niedzielę wielkiego postu śpiewamy w ten sposób, zgodnie z dawną tradycją, prawie cały psalm 91(90), a są to prawie 4 strony formatu A5!
- Sekwencja – Nazwa oznacza, jest to śpiew kolejny (secundus – następny) wykonywany bezpośrednio po alleluja. Obecnie używamy dwóch: Victimæ paschali laudes (z Niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego) oraz Veni Sancte Spiritus (z Niedzieli Zesłania Ducha Świętego). Jeszcze w XVI w. znano ich 9 tys!
- Offertorium – Śpiew towarzyszący procesji z darami. W formie podobny do Introitu i Communio, jednak wykonywany bez psalmu. Teksty antyfon, które najczęściej są zaczerpnięte z Księgi Psalmów kierują naszą uwagę na właściwą treść ofiary Chrystusa.
- Communio – Wykonywany w sposób podobny do Introitu. Odpowiedni psalm wykonuje się werset po wersecie, jak długo trwa procesja komunijna. Teksty często przypominają i próbują jeszcze raz zilustrować melodią słowa czytanej Ewangelii. Communio pomaga zatem scalić nasze myśli z przeżywaną liturgią i odkrywać wszystkimi zmysłami jak słodki jest Pan.
Części stałe – Kyrie eléison (Panie zmiłuj się), Gloria (Chwała), Sanctus (Święty) i Agnus Dei (Baranku Boży) zgrupowane w 18 cykli ze względu na podobieństwa melodyczne i przeznaczenie na odpowiednie święta (nr. IV – święta apostołów, IX – uroczystości maryjne etc.)
- Kyrie eléison – Greckie słowa wplecione do liturgii. Św. Grzegorz Wielki połączył ten śpiew z aktem pokuty. Słowa te splatają się z każdą modlitwą: „Panie Jezu Chryste Synu Boży, zmiłuj się nade mną grzesznym”. Obecnie używamy 26 wersji melodycznych Kyrie spośród 226 używanych wcześniej. Każde z nich ma swoją nazwę (Lux et origo, Cum iubilo etc.) która wywodzi się od tekstu wstawianego w miejsce rozbudowanych melodii kolejnych wezwań Kyrie. W ten sposób powstawały pierwsze ludowe pieśni kościelne. Kyrie eléison śpiewamy również na początku litanii do Wszystkich Świętych.
- Glória in excélsis Deo – To pierwsze ze słów, które ogłosili pasterzom aniołowie w noc Narodzenia Pańskiego. Przez długi czas wykonywano ten śpiew tylko we mszy w noc Narodzenia Pańskiego o północy, w liturgii sprawowanej przez biskupa. Obecnie używamy 19 spośród 50 melodii wykorzystywanych dawniej. Aby osiągnąć tę formę, anonimowi autorzy łączyli techniki psalmodyczną (jednakowe powtarzanie kolejnych wersów) i motywiczną (powtarzanie fragmentów melodii) lub też komponowali każdą zwrotkę oddzielnie.
- Credo – Wprowadzone do liturgii rzymskiej w 1014 r. Wcześniej był to śpiew przeznaczony dla osób przygotowujących się do przyjęcia chrztu. Posługując się prostą melodią wyraża naszą wiarę w jasny sposób.
- Sanctus – Wyraża świętość Boga i podobnie jak Gloria posługuje się słowami wyjętymi z ust aniołów. Liturgia Kościoła dodaje jeszcze do tych słów okrzyki dzieci hebrajskich, które pozdrawiały Chrystusa słowami: Hosanna Synowi Dawidowemu. Jest to więc śpiew o charakterze jednoczącym: razem z dziećmi hebrajskimi oraz aniołami wielbimy naszego Boga.
- Agnus Dei – Śpiew towarzyszący obrzędowi łamania chleba. Jest śpiewem bardziej medytacyjnym niż poprzedzające go Sanctus, co uwydatnia powtarzająca się melodia trzech Agnus. W pokornej modlitwie przygotowuje nasze serca na przyjęcie Zbawiciela. Można wykonywać go wielokrotnie, jeżeli tylko trwa jeszcze łamanie chleba.
Karol Cetwiński OSB – urodził się w Grodzisku Maz. w 1991 r. Do opactwa benedyktynów w Tyńcu wstąpił 4 stycznia 2012 r. Studiuje teologię w Kolegium Filozoficzno-Teologicznym oo. Dominikanów. Zainteresowania chorałowe pogłębia przez Podyplomowe Studia z Monodii Liturgicznej na UPJPII w Krakowie (od 2017) oraz podczas kursów metody Solesmes w Łodzi (od 2015) i semiologii w Valle de los Caídos w HIszpanii (2016, 2017). W klasztorze pełni obowiązki magistra chóru, prefekta gości i ogrodnika.
Fot. Jacek Sędkiewicz
Chcesz być na bieżąco z najnowszymi artykułami, informacjami dotyczącymi projektu "Filokalia" oraz nowościami wydawniczymi? Jeśli tak, zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej, gdzie znajdziesz formularze do zapisu na nasze newslettery.
Czytelnicy i słuchacze naszych materiałów dostępnych w księgarni internetowej, na stronie cspb.pl, kanale YouTube oraz innych platformach podcastowych mogą być zainteresowani, w jaki sposób mogą nas wesprzeć. Od jakiegoś czasu istnieje społeczność darczyńców, którzy aktywnie i regularnie wspierają nasze działania.
To jest tylko pewna propozycja, możliwość wsparcia — jeżeli uważasz, że to, co robimy, jest wartościowe i chcesz dołączyć do darczyńców, od teraz masz taką możliwość. Z góry dziękujemy za każde wsparcie!
