Nie jest rzeczą dobrego człowieka sprzedawanie swojego wolnego osądu w dążeniu do zdobycia pieniędzy, nawet jeśli oferuje mu się ogromne sumy. Sprawy życiowe przypominają bowiem sen, a bogactwo niesie ze sobą niejasne, krótkotrwałe złudzenia.
— Pseudo-Antoni Wielki, fragment dzieła Filokalia, tom 1
W słowach przypisywanych Pseudo-Antoniemu Wielkiemu zawarte jest nie tylko ostrzeżenie, ale i diagnoza ludzkiej kondycji wobec dóbr materialnych: „Nie jest rzeczą dobrego człowieka sprzedawanie swojego wolnego osądu w dążeniu do zdobycia pieniędzy, nawet jeśli oferuje mu się ogromne sumy”. Wypowiedź ta nie dotyka wyłącznie kwestii korupcji czy nieuczciwości – mierzy znacznie głębiej, odsłaniając dramat zdrady samego siebie. Sprzedaż wolnego osądu, czyli zdolności rozeznawania dobra i zła, to wyrzeczenie się jednej z najbardziej ludzkich cech. Jest to akt, w którym człowiek przestaje być wolnym podmiotem, a staje się narzędziem – uprzedmiotowionym przez zysk.
Nie chodzi tu wyłącznie o jawne akty przekupstwa. Pseudo-Antoni przestrzega przed subtelnym mechanizmem, który może działać nawet w szlachetnych pozorach. Człowiek może usprawiedliwiać wybory podporządkowane zyskowi koniecznością utrzymania rodziny, wypełniania obowiązków, dbania o przyszłość. Jednak w każdej z tych sytuacji zachodzi ryzyko, że przestanie być sobą, a jego osąd – moralny, duchowy, osobisty – zostanie podporządkowany logice zysku.
Rzeczywistość jako sen
„Sprawy życiowe przypominają bowiem sen” – to kolejne zdanie, które nadaje głębię poprzedniemu. Pseudo-Antoni przywołuje klasyczny motyw przemijalności świata, nie po to jednak, by zlekceważyć życie doczesne, ale by ukazać jego właściwe proporcje. Sen nie jest przecież czymś bezwartościowym – jest realnym doświadczeniem człowieka, ale jego logika i trwałość różnią się od jawy. Tak też jest z wydarzeniami codzienności. Nie mają one w sobie wieczności, a ich sens ulega rozmyciu, jeśli nie zostaną zakorzenione w trwałych wartościach.
Bogactwo, według autora Filokalii, jest w tym śnie szczególnym złudzeniem: „niejasne, krótkotrwałe złudzenia”. Przynosi ono obietnicę władzy, komfortu, bezpieczeństwa – ale żadna z tych rzeczy nie jest dana na trwałe. Im bardziej człowiek ulega iluzji bogactwa, tym bardziej staje się śpiącym: traci czujność sumienia, uśmierza lęk przed niesprawiedliwością, zasypia na posterunku odpowiedzialności.
Odporność wewnętrzna jako znak mądrości
Wskazania Pseudo-Antoniego Wielkiego nie są jednak tylko surowym napomnieniem – są także wezwaniem do duchowej wolności. Dobry człowiek to ten, który nie pozwala, by jego osąd był przedmiotem handlu. Można powiedzieć, że jedną z oznak duchowej dojrzałości jest nieprzekupność – nie tylko literalna, ale także wewnętrzna, polegająca na zachowaniu niezależności myślenia w świecie pełnym pokus i kalkulacji.
Zachowanie wolnego osądu wymaga stałego powrotu do prawdy o tym, co nietrwałe, i o Bogu, który jest trwały i wierny. W tym sensie słowa Pseudo-Antoniego są także zachętą do życia w świetle wieczności – życia, które nie wyrzeka się odpowiedzialności za świat, ale zna jego miarę. Człowiek świadomy tego, że żyje „we śnie”, nie ufa temu, co daje szybki zysk, lecz temu, co budzi serce do miłości, sprawiedliwości i prawdy.
Opracowanie graficzne: Mikołaj Jastrzębski OSB
Jeśli zainteresował Cię nasz materiał, mamy dla Ciebie propozycję! Możesz otrzymywać raz w tygodniu, w sobotę o 19:00, e-mail z najnowszymi artykułami z portalu cspb.pl. Wystarczy, że zapiszesz się do naszych powiadomień poniżej...
Chcesz być na bieżąco z najnowszymi artykułami, informacjami dotyczącymi projektu "Filokalia" oraz nowościami wydawniczymi? Jeśli tak, zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej, gdzie znajdziesz formularze do zapisu na nasze newslettery.
Czytelnicy i słuchacze naszych materiałów dostępnych w księgarni internetowej, na stronie cspb.pl, kanale YouTube oraz innych platformach podcastowych mogą być zainteresowani, w jaki sposób mogą nas wesprzeć. Od jakiegoś czasu istnieje społeczność darczyńców, którzy aktywnie i regularnie wspierają nasze działania.
To jest tylko pewna propozycja, możliwość wsparcia — jeżeli uważasz, że to, co robimy, jest wartościowe i chcesz dołączyć do darczyńców, od teraz masz taką możliwość. Z góry dziękujemy za każde wsparcie!
