Współczesny człowiek, przytłoczony szybkim tempem życia, nadmiarem informacji i nieustannym napięciem, coraz częściej doświadcza duchowej pustki. Tymczasem na egipskiej pustyni III-V wieku chrześcijańscy asceci wypracowali duchowe metody walki z tymi samymi problemami, choć w innej formie. Apoftegmaty, czyli krótkie wypowiedzi Ojców Pustyni, zawierają praktyczne wskazówki, które mogą stanowić cenne drogowskazy również dla dzisiejszego człowieka.
Poniżej przedstawiamy pięć kluczowych problemów duchowych współczesności oraz odpowiadające im rozwiązania zaczerpnięte z nauk Ojców Pustyni.
Nadmierny stres i przeciążenie informacyjne
Problem: Żyjemy w świecie nieustannego pośpiechu i przeciążenia bodźcami. Ciągłe powiadomienia, wymagania zawodowe i presja społeczna sprawiają, że trudno jest nam się skupić i odnaleźć pokój.
Wskazówka: Ojcowie uczyli, że kluczem do równowagi duchowej jest cisza i wewnętrzne wyciszenie. Arseniusz, jeden z wielkich mnichów pustyni, usłyszał:
Ten sam, kiedy już odszedł na pustynię, znowu się modlił tymi samymi słowami, i znowu usłyszał głos: „Arseniuszu, uciekaj, milcz, módl się: to są bowiem korzenie bezgrzeszności” (Fragment publikacji Apoftegmaty Ojców Pustyni, tom 1)
Milczenie nie oznacza jedynie braku słów, ale przede wszystkim wyciszenie serca i umysłu. Ojcowie przestrzegali przed „wewnętrznym hałasem”, który odciąga nas od Boga. Dlatego warto regularnie odłączać się od świata zewnętrznego i szukać ciszy w modlitwie oraz refleksji.
Poczucie duchowej pustki i wyobcowania
Problem: Mimo dostępu do technologii i mediów społecznościowych, współczesny człowiek często odczuwa samotność i brak głębokich relacji.
Wskazówka: Ojcowie podkreślali, że prawdziwe spełnienie nie wynika z liczby relacji, lecz z jakości więzi – przede wszystkim z Bogiem. Abba Antoni Wielki przypominał:
Jak ryby, które za długo leżą na brzegu, giną, tak i mnisi, którzy zwlekają z powrotem do celi albo wdają się w rozprawy ze świeckimi, tracą zdolność do skupienia. Toteż jak rybie do morza, tak nam trzeba wracać do celi: abyśmy przebywając zbyt długo na zewnątrz nie zapomnieli o czujności wewnętrznej (Fragment publikacji Apoftegmaty Ojców Pustyni, tom 1)
Choć Ojcowie nie negowali znaczenia wspólnoty, przestrzegali przed powierzchownymi więziami. Podobnie dziś – warto dbać o głębokie relacje i budować więź z Bogiem, zamiast szukać pocieszenia w iluzorycznych kontaktach w sieci.
Materializm i nadmierne przywiązanie do dóbr ziemskich
Problem: Sukces i wartość człowieka często są mierzone przez pryzmat posiadanych dóbr. Współczesna kultura promuje konsumpcjonizm i pogoń za coraz większym komfortem.
Wskazówka: Starożytni mnisi żyli w skrajnej prostocie, ponieważ wiedzieli, że im mniej dóbr materialnych posiada człowiek, tym bardziej jest wolny. O abba Megethiosie tak czytamy w jednym z apoftegmatów:
Opowiadano, że abba Megethios nieraz wychodził z celi, a jeżeli mu przyszła myśl odejść z tej miejscowości, to już w ogóle do celi nie wracał. Bo nie posiadał żadnych w ogóle dóbr tego świata, oprócz jednego szydła, którym rozdzierał liście palmowe. Bo wyrabiał codziennie trzy koszyczki, żeby się utrzymać (Fragment publikacji Apoftegmaty Ojców Pustyni, tom 1)
Nie chodzi o całkowite wyrzeczenie się dóbr, ale o to, by nie stały się one naszym celem i nie uzależniały nas emocjonalnie. Ojcowie Pustyni uczą, że prawdziwe bogactwo leży w wewnętrznej wolności.
Brak równowagi między życiem zawodowym a duchowym
Problem: Praca i obowiązki zawodowe pochłaniają dziś większość naszego czasu, pozostawiając niewiele przestrzeni na modlitwę, refleksję i odpoczynek duchowy.
Wskazówka: Mnisi wiedzieli, że harmonijne życie wymaga równowagi między pracą a modlitwą. Abba Agaton przypominał:
Pytano abba Agatona, co jest lepsze: asceza fizyczna czy czujność wewnętrzna. Odrzekł starzec: „Człowiek jest jak drzewo: asceza fizyczna to liście, a czujność wewnętrzna to owoc. A ponieważ, jak napisano, każde drzewo, które nie rodzi dobrego owocu, będzie wycięte i w ogień wrzucone – więc oczywiście celem wszystkich naszych wysiłków jest owoc, czyli czujność duchowa. I liści jednak trzeba pilnować i dbać o nie, to znaczy o zewnętrzną ascezę” (Fragment publikacji Apoftegmaty Ojców Pustyni, tom 1)
Ich życie było pełne pracy, ale jednocześnie każda czynność była przepełniona obecnością Boga. To wezwanie do tego, byśmy nauczyli się traktować codzienne obowiązki jako formę modlitwy i ofiary, a nie jako źródło nieustannego napięcia.
Poczucie bezsensu i duchowe zagubienie
Problem: Wielu ludzi, mimo sukcesów zawodowych i materialnych, odczuwa wewnętrzną pustkę i brak głębszego sensu życia.
Wskazówka: Świadomość ulotności życia i konieczność skierowania serca ku Bogu były kluczowe dla duchowości mnichów. Abba Makary mówił:
Jeżeli wzgarda stała się dla ciebie jak pochwała, ubóstwo jak bogactwo, a niedostatek jak obfitość, nie umrzesz. Bo niemożliwe, żeby ten, kto szczerze wierzy i pobożnie pracuje nad sobą, uległ nieczystym namiętnościom albo ułudzie szatańskiej (Fragment publikacji Apoftegmaty Ojców Pustyni, tom 1)
Ojcowie uczą, że prawdziwy sens życia nie wynika z tego, co mamy, ale z tego, kim jesteśmy w oczach Boga. Pokora, oderwanie się od ocen i skupienie na wartościach duchowych prowadzą do wewnętrznego pokoju.
Podsumowanie i zaproszenie
Problemy, które dziś trapią ludzi, nie są tak odległe od tych, z którymi mierzyli się mnisi na pustyni. Ich wskazówki, zapisane w apoftegmatach, stanowią ponadczasowy przewodnik po duchowym życiu, oferując rozwiązania na współczesne wyzwania.
Aby lepiej zgłębić te nauki i codziennie czerpać z mądrości Ojców Pustyni, zapraszamy do udziału w naszej wielkopostnej inicjatywie Jak żyć według Ojców Pustyni?. Od 5 marca do 16 kwietnia 2025 r., w każdy poniedziałek, środę i piątek, będziemy wysyłać apoftegmaty wraz z duchowymi refleksjami, które pomogą odnaleźć wewnętrzny pokój i równowagę.
Dołącz do nas i pozwól, aby starożytna mądrość stała się Twoim drogowskazem w poszukiwaniu głębszego, bardziej świadomego życia.
Grafika na zdjęciu: Mikołaj Jastrzębski OSB
Jeśli zainteresował Cię nasz materiał, mamy dla Ciebie propozycję! Możesz otrzymywać raz w tygodniu, w sobotę o 19:00, e-mail z najnowszymi artykułami z portalu cspb.pl. Wystarczy, że zapiszesz się do naszych powiadomień poniżej...
Chcesz być na bieżąco z najnowszymi artykułami, informacjami dotyczącymi projektu "Filokalia" oraz nowościami wydawniczymi? Jeśli tak, zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej, gdzie znajdziesz formularze do zapisu na nasze newslettery.
Czytelnicy i słuchacze naszych materiałów dostępnych w księgarni internetowej, na stronie cspb.pl, kanale YouTube oraz innych platformach podcastowych mogą być zainteresowani, w jaki sposób mogą nas wesprzeć. Od jakiegoś czasu istnieje społeczność darczyńców, którzy aktywnie i regularnie wspierają nasze działania.
To jest tylko pewna propozycja, możliwość wsparcia — jeżeli uważasz, że to, co robimy, jest wartościowe i chcesz dołączyć do darczyńców, od teraz masz taką możliwość. Z góry dziękujemy za każde wsparcie!
