Ci, którzy chcą praktykować cnotliwe, pobożne i znakomite życie, nie powinni być sądzeni według sztucznego sposobu bycia czy nieprawdziwego sposobu postępowania, lecz, jak u malarzy i rzeźbiarzy, o ich cnotliwym i miłym Bogu sposobie postępowania wnioskuje się z samych dzieł. A wszystkie niegodziwe rozkosze porzucają oni tak jak pułapki.
— Pseudo-Antoni Wielki, fragment dzieła Filokalia, tom 1
Pseudo-Antoni Wielki, w cytacie pochodzącym z Filokalii, ukazuje zasadnicze kryterium oceny życia duchowego i moralnego człowieka: nie pozory i deklaracje, lecz konkretne czyny stanowią o jego wartości. Ten krótki, lecz pełen treści fragment zawiera zarówno przestrogę przed powierzchownym sądem, jak i wskazanie na autentyczną drogę życia chrześcijańskiego, którego znakiem rozpoznawczym jest wierność Bogu poprzez codzienne wybory.
Cnota nie zna masek
Pseudo-Antoni ostrzega przed iluzją pozorów, które mogą zwodzić zarówno obserwatorów, jak i samych praktykujących. Pobożność nie wyraża się w sztucznej powadze, wyuczonym języku czy estetyce duchowej – to, co najistotniejsze, jest bowiem niewidoczne bez wnikliwego spojrzenia. Tak jak artystę poznaje się nie po jego deklaracjach, ale po sprawczości dłuta czy pędzla, tak człowieka cnotliwego rozpoznaje się po owocach jego życia.
Ten obraz malarza i rzeźbiarza nie jest przypadkowy – sugeruje, że życie duchowe jest dziełem, które powstaje w czasie, z trudem, przez nieustanne poprawianie, odrzucanie tego, co chybione, i dążenie do harmonii, która podoba się Bogu. Nie chodzi więc o pokazową doskonałość, lecz o wierność prawdzie, która jest wymagająca, lecz nie obłudna.
Wybór między cnotą a złudzeniem przyjemności
Kolejnym elementem rozważania jest stosunek ludzi duchowych do rozkoszy. Pseudo-Antoni Wielki nie mówi, że są one złe z natury – nazywa je niegodziwymi dopiero wtedy, gdy stają się pułapką, gdy zamieniają się w sidła, które odciągają od prawdziwego celu. To ważne rozróżnienie. Cnota nie polega na ascetyzmie dla samego wyrzeczenia, lecz na rozeznaniu: co prowadzi ku Bogu, a co zniewala.
Ludzie dążący do życia “cnotliwego, pobożnego i znakomitego” to ci, którzy potrafią porzucić iluzję przyjemności, jeśli tylko odkryją jej niszczącą naturę. Nie muszą być spektakularni, ale są uważni. Ich wielkość nie leży w surowości, lecz w przejrzystości sumienia i jednoznaczności czynów.
Życie jako świadectwo
Ostatecznie przesłanie Pseudo-Antoniego jest jasne: nie mów mi, kim jesteś – pokaż mi to. Duchowe życie to nie teatr, lecz świadectwo. To nie retoryka, lecz działanie. Kto naprawdę żyje cnotliwie, nie musi się tłumaczyć – jego życie samo przemawia, jak dzieło mistrza. I właśnie dlatego ocena człowieka powinna opierać się na jego postępowaniu, które jest odzwierciedleniem jego wnętrza.
Dla współczesnego czytelnika to wezwanie do autentyczności: by nie ulegać presji udawania, ale by dążyć do jedności życia wewnętrznego i zewnętrznego. To także przypomnienie, że każda codzienna decyzja jest jak dotknięcie dłuta na kamieniu naszego serca – i że tylko z cierpliwości i odwagi może powstać coś, co będzie się podobać Temu, który patrzy na serce.
Opracowanie graficzne: Mikołaj Jastrzębski OSB
Jeśli zainteresował Cię nasz materiał, mamy dla Ciebie propozycję! Możesz otrzymywać raz w tygodniu, w sobotę o 19:00, e-mail z najnowszymi artykułami z portalu cspb.pl. Wystarczy, że zapiszesz się do naszych powiadomień poniżej...
Chcesz być na bieżąco z najnowszymi artykułami, informacjami dotyczącymi projektu "Filokalia" oraz nowościami wydawniczymi? Jeśli tak, zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej, gdzie znajdziesz formularze do zapisu na nasze newslettery.
Czytelnicy i słuchacze naszych materiałów dostępnych w księgarni internetowej, na stronie cspb.pl, kanale YouTube oraz innych platformach podcastowych mogą być zainteresowani, w jaki sposób mogą nas wesprzeć. Od jakiegoś czasu istnieje społeczność darczyńców, którzy aktywnie i regularnie wspierają nasze działania.
To jest tylko pewna propozycja, możliwość wsparcia — jeżeli uważasz, że to, co robimy, jest wartościowe i chcesz dołączyć do darczyńców, od teraz masz taką możliwość. Z góry dziękujemy za każde wsparcie!
