Umieszczony przez 11:24 Historia, Ojcowie pustyni

„Opowiadania dla Lausosa” (8) Dalsze losy dzieła Palladiusza

„Historia Lausiaca – Opowiadania dla Lausosa” od razu znalazła wielu czytelników; szybko też została przełożona na inne języki. Popularność dzieła Palladiusza przyczynia dzisiejszym jego badaczom wiele trudności…

Historia Lausiaca – Opowiadania dla Lausosa od razu znalazła wielu czytelników; szybko też została przełożona na inne języki. Popularność dzieła Palladiusza przyczynia dzisiejszym jego badaczom wiele trudności, gdyż różnice między rozmaitymi rękopisami i rozmaitymi wersjami językowymi Historia Lausiaca – Opowiadania dla Lausosa są niekiedy tak znaczne, że odtworzenie tekstu w postaci, jaką mu nadał autor, w wielu miejscach może okazać się dyskusyjne lub zgoła niemożliwe.

Zacznę od uwagi metodycznej. Literaturę antyczną (także i tę chrześcijańską) podzielić można na dwie kategorie: do pierwszej należały utwory budzące respekt albo z racji swego charakteru (jak Biblia), albo z powodu uznanego przez wszystkich statusu dzieł klasycznych (w tym przedziale mieszczą się lektury szkolne); do drugiej trzeba zaliczyć utwory, których wierne kopiowanie nie było w oczach starożytnych skrybów bezwzględnym nakazem. Przerabiano je więc, skracając i rozszerzając przez dodanie ustępów wyciętych z innych dzieł. Zabiegi takie nikogo nie gorszyły. Autorzy starożytni nie obawiali się popełniać plagiatu, nie dążyli do oryginalności. Historia Lausiaca – Opowiadania dla Lausosa stanowi przykład takiego utworu „żywego”, ulegającego w toku wieków zmianom i to zmianom bardzo głęboko sięgającym.

Interwencje w tekst Historia Lausiaca – Opowiadania dla Lausosa wynikały – w części – ze sporów teologicznych, w które Palladiusz, z racji swego związku z Ewagriuszem, został uwikłany. Atak na doktryny Orygenesa u progu V w. inspirowany przez biskupa Aleksandrii, Teofila, nie dotknął Ewagriusza, który pozostał uznanym i podziwianym mistrzem ascezy. Znacznie dla ascetycznej doktryny Ewagriusza (i dla dzieła Palladiusza) groźniejszy był atak na orygenistów za Justyniana. Dotknął on przede wszystkim ośrodki monastyczne w Palestynie, na terenie której orygenizm miał ciągle licznych zwolenników.

Właśnie w Palestynie w VI w. dokonano ocenzurowania Historia Lausiaca – Opowiadania dla Lausosa. Celem tego było zatarcie wszelkich związków między Palladiuszem i zwolennikami Orygenesa, w tym zwłaszcza Ewagriuszem i Ammoniosem (a także jednym z jego braci) oraz Albinosem, przyjacielem Ewagriusza. Chciano także oddzielić sławnego Pambo od Długich Braci, którzy szukali opieki przeciwko arcybiskupowi Aleksandrii, Teofilowi, u Jana Chryzostoma (usunięto, jak już o tym pisałam wyżej, wzmiankę o ekonomie Pambo, Orygenesie, a to już wyłącznie ze względu na imię). Podobnie chciano zatrzeć związki sławnego rekluza Jana z Lykopolis z Ewagriuszem i Ammoniosem. W „oczyszczonej” Historia Lausiaca – Opowiadania dla Lausosa nie wspomina się o tym, że mistrzami Ewagriusza byli Makary Aleksandryjski i Makary Egipcjanin, o czym informują Sokrates (IV 23), Rufin (HML 27) oraz koptyjskie wersje żywotów Makarych. Usunięto wszelkie wzmianki o Ewagriuszu, w tym oczywiście rozdział 38., poświęcony temu autorowi, wycięto także tekst o sławnym orygenistycznym egzegecie biblijnym, Dydymie Ślepym. W najstarszym dobrym greckim rękopisie paragraf 38. jest dodany na końcu dzieła, po tekście naszego paragrafu 71. i Epilogu. Oczywiste jest, iż żywot Ewagriusza nie znajdował się w rękopisie, który był pierwotnie podstawą pracy kopisty.

Jednak efekt cenzorskiej operacji wobec Historia Lausiaca – Opowiadania dla Lausosa nie dał w pełni spodziewanych wyników. Stało się to za sprawą ogromnej liczby kopii będących w obiegu: usunięcie z bibliotek wszystkich podejrzanych wersji nie było już możliwe. Czytelnicy i kopiści Historia Lausiaca – Opowiadania dla Lausosa w następnych wiekach byli w stanie poprawić „oczyszczone” teksty przy pomocy starszych wersji zawierających usunięte biografie lub epizody, które nie wydawały się mnichom następnych pokoleń teologicznie podejrzane. Wrogość w stosunku do Ewagriusza z czasem słabła; wśród hezychastów XIV w. cieszył się on niepodważalnym autorytetem (pisano o nim „boski Ewagriusz”).


Fragment publikacji Drugi dar Nilu, czyli o mnichach i klasztorach w późnoantycznym Egipcie


Prof. Ewa Wipszycka jest historykiem i papirologiem; w badaniach naukowych koncentruje się na historii Egiptu od czasów Aleksandra Wielkiego; wiele uwagi poświęca okresowi późnego antyku. W bogatym dorobku naukowym autorki znajdują się między innymi: Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu (t. 1–3), Historia starożytnych Greków (t. 1–3), Kościół w świecie późnego antykuO starożytności polemicznieMoines et communautés monastiques en Égypte: (IVe–VIIIe siècles)Drugi dar Nilu, czyli o mnichach i klasztorach w późnoantycznym EgipcieChrześcijaństwo starożytnego Egiptu.


Fot. Archiwum Opactwa Benedyktynów w Tyńcu

(Visited 190 times, 1 visits today)


Jeśli zainteresował Cię nasz materiał, mamy dla Ciebie propozycję! Możesz otrzymywać raz w tygodniu, w sobotę o 19:00, e-mail z najnowszymi artykułami z portalu cspb.pl. Wystarczy, że zapiszesz się do naszych powiadomień poniżej...

Chcesz być na bieżąco z najnowszymi artykułami, informacjami dotyczącymi projektu "Filokalia" oraz nowościami wydawniczymi? Jeśli tak, zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej, gdzie znajdziesz formularze do zapisu na nasze newslettery.

Czytelnicy i słuchacze naszych materiałów dostępnych w księgarni internetowej, na stronie cspb.pl, kanale YouTube oraz innych platformach podcastowych mogą być zainteresowani, w jaki sposób mogą nas wesprzeć. Od jakiegoś czasu istnieje społeczność darczyńców, którzy aktywnie i regularnie wspierają nasze działania.

To jest tylko pewna propozycja, możliwość wsparcia — jeżeli uważasz, że to, co robimy, jest wartościowe i chcesz dołączyć do darczyńców, od teraz masz taką możliwość. Z góry dziękujemy za każde wsparcie!

Zamknij