Adresatami serii, wychodzących pod wspólnym tytułem Przy stole Słowa, są przede wszystkim kaznodzieje jako odpowiedzialni za „Stół Słowa”, zastawiany co niedzielę dla wiernych w pierwszej części liturgii eucharystycznej, a następnie katecheci przygotowujący młodzież do pełnego korzystania z liturgii nadchodzącego obchodu. Ale skorzystają z tych artykułów również ci wszyscy, którzy nie mają wprawdzie takich obowiązków, ale pragną głębiej wejść w przeżywanie osobiste liturgii mszalnej, by lepiej myśleć, czuć i żyć z Kościołem.
Układ objaśnień do każdego zestawu czytań mszalnych jest następujący:
1. Krótki wstęp wprowadza w główną treść danego obchodu.
2. Trzy kolejne czytania niedzielne i świąteczne otrzymują zwięzłe fachowe objaśnienia biblisty, wskazujące na objawione w perykopach treści autentyczne.
3. Następuje próba podsumowania – drogą pewnej syntezy – doniosłości teologicznej wszystkich trzech czytań.
4. Kończy to wszystko bądź proponowana próba zastosowania praktycznego, bądź zestawienie przydatnego materiału poglądowego z różnych zakresów.
1. Niedziela Wielkiego Postu (rok C)
Pwt 26,4–10; Rz 10,8–13; Łk 4,1–13
1. W każdym roku: A, B i C, w 1 niedzielę Wielkiego Postu Kościół wybiera stale za punkt wyjścia scenę kuszenia Jezusowego, słuchając tylko kolejno opisu innego ewangelisty, tym razem św. Łukasza. Z dwóch wymiarów Wielkiego Postu dziś dochodzą obydwa do głosu. Apel pokutny oparty jest na motywacji historiozbawczej. Jest nią wiara w Boga, który z własnej inicjatywy ocala tych, którzy Go wzywają ufni w wyzwolenie na jednym i drugim etapie dziejów zbawienia. Stąd w każdym z nich słyszymy elementarne Credo zawsze z nutą wdzięczności za dary na różnym poziomie – doczesnym i sięgającym wieczności. Nowemu bowiem Ludowi Bożemu zapewnia trwalsze od doczesnego wyzwolenie wyznana przy chrzcie wiara w Chrystusa zmartwychwstałego, zwycięzcę szatana. Jezus właśnie przykładem synowskiej zależności od Ojca uczy nas podobnych zwycięstw nad pokusami pogrążenia się w doczesności.
2. Credo z Księgi Powtórzonego Prawa zawarte w pouczeniu dzisiejszym na przyszłość streszcza ważne etapy dziejów zbawienia dla Izraelitów. Bóg z własnej inicjatywy powołał sobie lud, wybierając wpierw na jego protoplastę – aramejskiego jeszcze pochodzenia – Abrahama, i kazał mu przez całe życie być „błądzącym wędrowcem”. Tak więc jego potomkowie dopiero w drugim pokoleniu znaleźli się w Egipcie, w osobie Jakuba i jego dwunastu synów, patriarchów Izraela. Stawszy się niezmiernie liczni w następnych pokoleniach Izraelici doznali tam ucisku. Wówczas skutecznie wybłagali u Boga cudowne w swoim przebiegu wyzwolenie z tej ciężkiej niewoli. Co więcej – doczekali się po wielu niełatwych próbach chwili, gdy sam Bóg osadził ich w Ziemi Obiecanej, opływającej w mleko i miód. Okazją więc do wypowiadania tego izraelskiego Credo miała być ofiara dziękczynna z pierwocin plonów Ziemi Obiecanej, łaskawie im darowanych przez Pana.
Motyw chrztu dochodzi do głosu w urywku z wywodu Apostoła Pawła o doniosłości wiary, która usprawiedliwia. Można tu dosłyszeć fragment jakiegoś Credo Kościoła jeszcze apostolskiego. Zapewne powtarzali je katechumeni przed udzieleniem im chrztu w postaci zdania: „Jezus jest Panem”, co stanowiło aluzję do Jego zmartwychwstania. Wiara w Niego oparta na tym właśnie najdonioślejszym fakcie (por. 1 Kor 15,12–20), a potwierdzana wyznawaniem, zwłaszcza liturgicznym, Jego Imienia, jawi się tutaj jako zapowiedziany już w Starym Testamencie warunek osiągnięcia zbawienia. Udostępnia je hojny Bóg wszystkim współpracującym z Jego łaską, która w końcu doprowadzi ich do zbawienia. Jak Credo Izraelity z poprzedniego czytania, tak i to, już chrześcijańskie („Pan” z cytatu Jl 3,5 to już nie Jahwe, lecz Syn Boży – Jezus Chrystus!), mają cechę wspólną: są publicznym aktem wdzięczności za zbawcze dzieła Boże, doznawane w długim ciągu dziejów.
Łukaszowa scena kuszenia Jezusa różni się nieco od Mateuszowej, przejrzyściej uporządkowanej pod względem kolejności pokus. Odrębności do podkreślenia są następujące: U św. Łukasza kuszenie nie następuje po chrzcie Jezusa w Jordanie, lecz po przedstawieniu Jego genealogii, która podkreśla, że Syn Boży, Jezus Chrystus jest, jak nauczał św. Paweł, nowym Adamem (por. Rz 5,12–19; 1 Kor 15,45–49). Postawa Syna Bożego ujawniona podczas kuszenia jest odwrotnością postawy Adama, widocznej w rajskim upadku prarodziców: Jezus do końca zdaje się ufnie na program życia, wyznaczony Mu przez Ojca – w zupełnej zależności od Niego. Kończy się tak opisane kuszenie w tej Jerozolimie, w której nastąpi wpierw ukrzyżowanie, a potem triumf Zmartwychwstałego. W świątyni jerozolimskiej przebywać będzie potem zalążek Kościoła oczekując zesłania Ducha Świętego (Łk 24,52n), które nastąpi także w Jerozolimie (Dz 1,12; 2,5).
3. Ta niedziela rozpoczyna niejako powtórnie Wielki Post. Skoro wielu wiernych nie wzięło udziału w liturgii Środy Popielcowej, dzisiaj dla nich następuje dodatkowy obrzęd posypania głów popiołem. Kościół na początku tego okresu roku, niełatwego dla naszej natury, chce podać nam zachęcającą motywację w kontraście do naszej spontanicznej reakcji na fiolet pokutny tego czasu. Stąd Psalm ufności w Bożą opiekę (91[90]) przewija się w śpiewach tej niedzieli. Wszystkie zaś trzy czytania naprowadzają na wniosek, że ta nasza ufność winna się oprzeć na wierze wymaganej od Ludu Bożego, świadomego, że to Bóg pierwszy występuje z inicjatywą zbawienia. Zarówno Credo Izraelity, jak i Credo ochrzczonego, wspominają z wdzięcznością to wszystko, co na obu etapach dziejów zbawienia człowiek zawdzięcza Bogu. Odpowiedzi zaś Jezusa na kuszenie wykazują Jego bezgraniczną ufność w program nakreślony Mu przez Ojca.
4. Temat homilii można ująć „Wielkopostna próba naszej postawy synowskiej na wzór Zbawiciela”. Ani pokusa ani pokuta głęboko zrozumiane nie powinny nas zniechęcać, gdyż obie służą naszemu zbawieniu. Przeciwwagą ujemnych ocen winna być na wdzięczności oparta nasza ufność w Bożej inicjatywie zbawczej. Poręką dla niej ostateczną jest Jezus Chrystus, który jako jedyny Nauczyciel prawdy objawionej, niczego nie wymaga, czego by sam wpierw nie pokazał (św. Jan Chryzostom). Jezus jest wzorem postawy synowskiej. W czym zawiódł historyczny Izrael, nie stanąwszy na wysokości zadań jako zbiorowy syn pierworodny (Wj 4,22; Pwt 14,1n) wobec różnych pokus doczesności, to naprawił Pierworodny między wielu braćmi (Rz 8,29) i Jednorodzony Bóg (J 1,18) zwyciężając wtedy szatana kuszącego, a po raz drugi, gdy tamten odstąpiwszy do czasu (Łk 4,13), usiłował Go zniszczyć podczas Jego męki. Jej owoc uwieńczony zmartwychwstaniem został dla nas utrwalony we chrzcie.
Fragment książki Przy stole Słowa, tom 2 (Wielki Post, Okres Wielkanocny)
Augustyn Jankowski OSB (ur. 14 września 1916 w m. Złotoust na Uralu, zm. 6 listopada 2005 w Krakowie), właściwie Bogdan Jankowski – benedyktyn, opat tyniecki, biblista, redaktor naukowy Biblii Tysiąclecia, członek Papieskiej Komisji Biblijnej Kongregacji Nauki Wiary, doktor honoris causa PAT. Autor wielu publikacji z dziedziny biblistyki, m.in. Aniołowie wobec Chrystusa, Biblijna teologia czasu, Biblijna teologia przymierza, Dwadzieścia dialogów Jezusa, Rozmowa o Apokalipsie.
Fot. Marcin Marecik / Na zdjęciu: fragment mozaiki ceramicznej przedstawiający „Maiestas Domini” z kaplicy w opactwie tynieckim. Wykonanie: Borys Kotowski OSB.
Jeśli zainteresował Cię nasz materiał, mamy dla Ciebie propozycję! Możesz otrzymywać raz w tygodniu, w sobotę o 19:00, e-mail z najnowszymi artykułami z portalu cspb.pl. Wystarczy, że zapiszesz się do naszych powiadomień poniżej...
Chcesz być na bieżąco z najnowszymi artykułami, informacjami dotyczącymi projektu "Filokalia" oraz nowościami wydawniczymi? Jeśli tak, zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej, gdzie znajdziesz formularze do zapisu na nasze newslettery.
Czytelnicy i słuchacze naszych materiałów dostępnych w księgarni internetowej, na stronie cspb.pl, kanale YouTube oraz innych platformach podcastowych mogą być zainteresowani, w jaki sposób mogą nas wesprzeć. Od jakiegoś czasu istnieje społeczność darczyńców, którzy aktywnie i regularnie wspierają nasze działania.
To jest tylko pewna propozycja, możliwość wsparcia — jeżeli uważasz, że to, co robimy, jest wartościowe i chcesz dołączyć do darczyńców, od teraz masz taką możliwość. Z góry dziękujemy za każde wsparcie!
